Naga kobieta ustawiona na postumencie z ledwo czytelnym napisem: La Belle Hottentote. Wokół niej zgromadził się tłumek zastygłych w napięciu ciekawskich, z ich ust padają słowa niedowierzania i zachwytu. Co tak wzbudziło ich emocje? Nie nagość przecież. Przykłady antycznych aktów już od dawna zapełniały prywatne i publiczne kolekcje, ciesząc oczy zwiedzających. Kim jest ta kobieta? Co spowodowało, że jej widok przyprawił widzów o taką ekstazę?
Saartje Baartman, powszechniej znana jako Hottentot Venus, pochodziła z ludu Khoikhoi zamieszkującego południową część Afryki i określanego wówczas jako Hotentoci (co dziś uznane jest za niepoprawne jako określenie kolonizatorów). Do Europy przybyła w wyniku awanturniczego splotu okoliczności, pozbawiona wolności i możliwości decydowania o swoim losie. Sławę zapewniły jej ponadprzeciętnej wielkości pośladki, które były eksponowane w teatrach osobliwości Londynu i Paryża. W ten sposób stała się zakładniczką własnego ciała.
Zachowało się kilka wywiadów z Baartman, przeprowadzonych w trakcie procesu o jej wyzwolenie, który miał miejsce w Londynie. Jednak nie dają one wglądu w to kim była jako osoba, jakie miała marzenia, jakie wartości wyznawała. Z przekazów jej dotyczących więcej możemy powiedzieć o stosunku Europejczyków do inności. Druki ulotne, eksploatujące stereotypy i fantazje o odległych krainach, pozostawały w swojej narracji niewzruszone w poczuciu własnej wyższości – tak cywilizacyjnej, jak i ewolucyjnej.
Miłość i Piękno, karykatura z Saartje jako Hottentott Venus
W oczach Europejczyków przede wszystkim określała ją przynależność do afrykańskiego ludu, uważanego za odległy nie tylko geograficznie, ale i ewolucyjnie. Jej steatopygiczne pośladki potwierdzały, że nie należy jej traktować na równi z ludźmi. I tak też była przedstawiana na rozmaitych ilustracjach w prasie – z silnie wyeksponowanymi szczegółami anatomicznymi, w plemiennych strojach, odkrywających jak najwięcej nagości. Tym samym podkreślano jej miejsce, stopień niżej, na drabinie rozwoju gatunków.
Nie powstał żaden portret Saartje Baartman, a przecież nie brakowało okazji, by go namalować. W swoim czasie była kimś w rodzaju celebrytki. Istotą portretu jest jednak kontakt nawiązany przez widza z modelem – skupia się na jego twarzy, przechwytuje jego spojrzenie, wchodzi we wzajemną relację. Oznaczałoby to uczłowieczenie Khoikhoi. A Europejczycy wobec innych kultur najchętniej przyjmowali pozycję dominacji. To oni dyktowali warunki i wskazywali kto jest a kto nie jest człowiekiem, powołując się na zasady wiary lub nauki. W relacji z władzą, wiedza traci całą niewinność i obiektywizm – „wiedza nie powstaje poza wpływem politycznym, systemowym, służąc uzasadnieniu przekazów, treści, norm, którymi posługuje się władza, a władza kształtuje wiedzę tak, by dzięki niej mogła efektywniej kontrolować jednostki, które pozostają tej kontroli nieświadome” (Michel Foucault link).
Na rycinie Saartje spogląda na nas z wysokości postumentu. Jej ciało, tak kuszące atrakcyjnymi krągłościami, zostało przez artystę wybielone, pozbawione ciemnej pigmentacji. Jej poza, na pierwszy rzut oka wyrażająca skromność, powtarza mowę ciała Wenus Medycejskiej, jednej z najczęściej kopiowanych rzeźb antycznych. Saartje traci swoją tożsamość, przemienia się w kuriozum, artefakt wystawiony na publiczny widok. I jedynie w jej spojrzeniu, skierowanym wprost na nas, możemy dostrzec przebłysk indywidualności.
This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish.AcceptRejectRead More
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.